Kvörtun yfir birtingu ljósmynda á samfélagsmiðli vísað frá

Mál nr. 2020010552

17.11.2021

Ákvörðun

Hinn 21. október 2021 tók stjórn Persónuverndar svohljóðandi ákvörðun í máli nr. 2020010552 (áður 2019102050):

I.

Málsmeðferð

1.
Tildrög máls

Hinn 29. október 2019 barst Persónuvernd kvörtun frá [...] lögmanni f.h. [A] (hér eftir kvartandi) yfir birtingu ljósmynda af [barni kvartanda, B], [...], á Facebook-síðu [hins foreldris barnsins, C] [...] annars vegar og Facebook-síðu [lögaðilans D] hins vegar.

Með bréfum, dags. 9. janúar 2020, var [C] og [D] tilkynnt um kvörtunina og boðið að koma á framfæri skýringum vegna hennar. Engin svör bárust frá [C] og var bréf Persónuverndar til [D] endursent stofnuninni. Voru erindi Persónuverndar ítrekuð með bréfum, dags. 1. og 15. september 2020. Hinn 29. september 2020 barst Persónuvernd svar [...] f.h. [lögaðilans D]. Þá barst Persónuvernd svar [...] f.h. [C] hinn 8. október 2020. Með bréfi, dags. 28. s.m., var kvartanda boðið að tjá sig um efni framangreindra bréfa. Barst svar f.h. kvartanda með bréfi, dags. 3. nóvember 2020. Viðbótarupplýsingar bárust frá kvartanda með bréfi, dags. 16. nóvember s.á. Með bréfi, dags. 12. febrúar 2021, var [C] veitt færi á að tjá sig um síðastnefnd gögn. Svar barst með bréfi, dags. 2. mars s.á. 

Persónuvernd gaf [B] kost á að koma sínum sjónarmiðum á framfæri við stofnunina milliliðalaust og hafði í því skyni samband við [B] símleiðis hinn 15. apríl 2021. 

Við úrlausn málsins hefur verið tekið tillit til allra framangreindra gagna, þó að ekki sé gerð sérstaklega grein fyrir þeim öllum í eftirfarandi ákvörðun. 

Meðferð málsins hefur tafist vegna mikilla anna hjá Persónuvernd.

2.
Sjónarmið kvartanda

Kvartandi byggir á því að hvorki [kvartandi] né [barn kvartanda, B] hafi veitt samþykki fyrir birtingu [...] mynda af [B] á Facebook-síðu [C]. [D] hafi svo deilt umræddri færslu, einnig án samþykkis kvartanda eða [B]. Myndirnar hafi verið birtar í tengslum við ærumeiðandi ummæli í garð kvartanda vegna ágreiningsmáls [kvartanda og C]. Kvartandi telji birtinguna fela í sér brot á friðhelgi [B] og rétti [...] til að nafn [B] og myndir af [B] verði ekki dregnar inn í deilur [kvartanda og C] á opinberum vettvangi. 

Kvartandi mótmælir því sjónarmiði [C] að birting myndanna geti stuðst við 6. tölul. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 90/2018 og að lögmætir hagsmunir [C] vegi þyngra en lögmætir hagsmunir [B]. Þá vísar kvartandi til úrskurða Persónuverndar í málum nr. 2017/1182 og 2020010723 um að afstaða barns til birtingar mynda á samfélagsmiðlum hafi vægi, sér í lagi með hliðsjón af aldri þess og þroska. Kvartandi telji texta sem fylgi myndunum mjög viðkvæman gagnvart [B]. Þá sé birting textans og myndanna ekki í [þágu B].

3.
Sjónarmið [einstaklingsins C]

Í bréfi f.h. [C] kemur fram að [C] og kvartandi eigi í harðvítugum forsjárdeilum. Hafi kvartandi tvívegis höfðað mál á hendur [C] á [tilteknu] tímabili. [Kvartandi og C] fari sameiginlega með forsjá [barns síns, B] en kvartandi hafi ekki farið að dómsátt [...]. Kvartandi hafi tálmað umgengni og samskipti [C] við [barn] þeirra auk þess sem lokað hafi verið á samskipti [B] við [fjölskyldu C], að sögn kvartanda að ósk [barnsins sjálfs]. [C] telji [barnið B] hins vegar [beitt] andlegu ofbeldi með innrætingu og foreldraútilokun og hafi [C] því í örvæntingu sinni birt umrædda færslu á Facebook-síðu sinni. Til viðbótar hafi [C] birt myndir á sömu síðu til þess að [B] ætti þess kost að sjá að [B og C] hafi átt góðar stundir saman sem fjölskylda. [C] telji myndbirtinguna því í þágu hagsmuna [B], sbr. 6. tölul. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 90/2018, og því lögmæta, enda fari [A og C] með lögformlegt fyrirsvar [B], sbr. 5. mgr. 28. gr. barnalaga nr. 76/2003.

4.
Sjónarmið [lögaðilans D]

Af hálfu [D] er byggt á því að deiling færslu á samfélagsmiðlum geti ekki talist brot á lagareglum um persónuvernd enda sé ekki um sjálfstæða birtingu að ræða heldur tilvísun í vefsíðu annars aðila. [D] hafni því að hafa brotið lög með birtingunni. Þá er tekið fram í bréfi [D] að ekkert liggi fyrir um afstöðu [B].

5.
Símtal Persónuverndar við [B]

Hinn 15. apríl 2021 hafði Persónuvernd samband símleiðis við [B], sem er [á táningsaldri], til að upplýsa [B] um málið og bjóða [B] að koma á framfæri sinni skoðun á birtingu umræddra mynda á samfélagsmiðlum. Var hlutverk Persónuverndar, þ.m.t. með tilliti til kvörtunarinnar og málsmeðferðar vegna hennar, útskýrt stuttlega. 

[Aðspurt] hvort [barnið B] væri sátt við að ljósmyndir af [B] væru birtar á Facebook-síðu [C] kvaðst [B] helst vilja að þær yrðu fjarlægðar. Þá sagðist [B] ekki hafa rætt myndirnar við [C], raunar hefði [B] ekki verið í sambandi við [C] frá birtingu myndanna. [Barnið B] var því næst [innt] eftir því hvort [B] þætti skipta máli hvort myndirnar væru birtar á opinni eða lokaðri Facebook-síðu. Sagði [B] það ekki skipta máli. 

[B] var [spurt] sambærilegra spurninga um birtingu umræddra mynda á Facebook-síðu [lögaðilans D]. Kvaðst [B] vilja að myndirnar yrðu teknar út þaðan og nefndi einnig að [nafn sitt kæmi fram] í texta við myndirnar á síðu [D]. 

Áður en Persónuvernd hafði samband við [B] voru lögmenn kvartanda og [C] upplýstir um að til stæði að gefa [B] færi á að tjá sig við stofnunina milliliðalaust. Lagðist [C] eindregið gegn því að haft yrði samband við [B]. Með tölvupósti þann 14. apríl 2021 upplýsti Persónuvernd lögmennina um að skylda stofnunarinnar til að kanna afstöðu [B] byggðist einkum á 12. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013. Þar er meðal annars kveðið á um að barni skuli veitt tækifæri til að tjá sig við hverja þá málsmeðferð fyrir dómi eða stjórnvaldi sem barnið varðar. Jafnframt vísaði Persónuvernd til álits umboðsmanns Alþingis í máli nr. 9524/2017 þar sem umboðsmaður beindi því meðal annars til Persónuverndar að kanna afstöðu barns að eigin frumkvæði þegar kvörtun berst frá forsjárforeldri þess.

II.
Forsendur og niðurstaða

1.

Gildissvið

Mál þetta lýtur annars vegar að birtingu ljósmynda með færslu á Facebook-síðu einstaklings og hins vegar deilingu þriðja aðila á færslunni ásamt þeim myndum sem henni fylgdu. Óumdeilt er að ljósmyndirnar eru persónugreinanlegar og telst upphafleg birting þeirra því vera vinnsla persónuupplýsinga. Þá felur deiling færslunnar í sér endurbirtingu hennar og ljósmyndanna, en meðal þess sem fellur undir skilgreiningu 4. tölul. 3. gr. laga nr. 90/2018, um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga, á vinnsluhugtakinu eru dreifing eða aðrar aðferðir til að gera persónuupplýsingar tiltækar. Að því virtu og með vísan til 1. mgr. 4. gr., sbr. 1. mgr. 39. gr. laga nr. 90/2018, varðar mál þetta vinnslu persónuupplýsinga.

Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 90/2018 gilda þau og reglugerð (ESB) 2016/679 ekki um meðferð einstaklings á persónuupplýsingum sem eingöngu varða einkahagi hans eða fjölskyldu hans eða eru einvörðungu ætlaðar til persónulegra nota. Í þeim tilvikum þegar persónuupplýsingar, þ.m.t. ljósmyndir, eru birtar á lokuðum reikningum notenda samfélagsmiðla getur slík birting talist falla utan gildissviðs laganna og reglugerðarinnar. Er þar almennt átt við reikninga sem lokaðir eru almenningi og eru einungis sýnilegir þeim sem tengjast viðkomandi einstaklingi á miðlinum. Af gögnum málsins, sem og af athugun Persónuverndar, er ljóst að þær ljósmyndir sem kvartað er yfir eru aðgengilegar öllum innskráðum notendum Facebook. Verður sú vinnsla persónuupplýsinga, sem felst í birtingu ljósmyndanna á Facebook-síðu [C], því ekki talin geta fallið undir undanþáguákvæði 2. mgr. 4. gr. laga nr. 90/2018. Jafnframt er ljóst af orðalagi lagagreinarinnar að [hún] tekur einungis til vinnslu af hálfu einstaklinga og getur birting myndanna af hálfu [lögaðilans D] því ekki fallið undir þá undanþágu sem þar er mælt fyrir um.

Af framangreindum ákvæðum er ljóst að mál þetta varðar vinnslu persónuupplýsinga. Kemur þá til skoðunar hvort það falli undir valdsvið Persónuverndar að úrskurða um lögmæti umræddra vinnsluaðgerða.

2.
Tengsl persónuverndar við tjáningarfrelsi

Réttur einstaklings til friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu er verndaður í 71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Í lögum nr. 90/2018, um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga, er kveðið nánar á um réttinn til friðhelgi einkalífs að því er varðar meðferð persónuupplýsinga. Hafa lögin að geyma ákvæði sem tryggja eiga einkalífsrétt manna við meðferð persónuupplýsinga, meðal annars með því að kveða á um skyldur þeirra sem vinna með slíkar upplýsingar. Hins vegar verður að skýra lög nr. 90/2018 með þeim hætti að ekki sé brotið gegn tjáningarfrelsi manna. 

Kveðið er á um vernd tjáningarfrelsis í 73. gr. stjórnarskrárinnar og 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Samkvæmt þeim ákvæðum á hver maður rétt á að láta í ljós hugsanir sínar en verður að ábyrgjast þær fyrir dómi. Sá réttur skal einnig ná yfir frelsi til að taka við og skila áfram upplýsingum og hugmyndum heima og erlendis án afskipta stjórnvalda. Í athugasemdum við 73. gr. stjórnarskrárinnar, í frumvarpi er varð að stjórnarskipunarlögum nr. 97/1995, segir að tjáningarfrelsið sé óumdeilanlega ein af undirstöðum lýðræðisþjóðfélags en engu að síður meðal vandmeðförnustu mannréttinda, sem ekki sé hægt að njóta án ábyrgðar. Því megi setja tjáningarfrelsinu skorður með lögum, meðal annars vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum.

Af dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu má ráða að tjáning njóti verndar óháð innihaldi, sbr. mál Murphy gegn Írlandi frá 10. júlí 2003 (RJD 2003-IX) og óháð því formi sem hún birtist í, sbr. mál Oberschlick (nr. 1) gegn Austurríki frá 23. maí 1991 (Series A. 204). Þá er ljóst að hvers konar aðgerðir þeirra sem fara með opinbert vald geta bakað ríki ábyrgð á grundvelli 10. gr. mannréttindasáttmálans. Undir íhlutun í skilningi ákvæðisins hafa meðal annars fallið bann við birtingu myndar af sakborningi, lögbann við útgáfu og bann við útsendingu viðtals við tiltekinn hóp manna.

3.
Niðurstaða
3.1.
Almennt

Eins og áður greinir telst birting ljósmynda af persónugreinanlegum einstaklingum vera vinnsla persónuupplýsinga í skilningi laga nr. 90/2018 og reglugerðar (ESB) 2016/679. Persónuvernd hefur áður úrskurðað um lögmæti birtingar slíkra ljósmynda, sbr. einkum úrskurði stofnunarinnar, dags. 8. mars 2018 og 8. júní 2020, í málum nr. 2017/1182 og 2020010723. Féll fyrri úrskurðurinn í gildistíð eldri laga nr. 77/2000, um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, en sá síðari eftir gildistöku núgildandi laga. Í úrskurðunum var ekki um fjallað mörk tjáningarfrelsis og friðhelgi einkalífs, en við nánari athugun er það mat Persónuverndar að taka verði til skoðunar hvort birting ljósmynda geti falið í sér tjáningu sem notið geti verndar stjórnarskrárinnar og mannréttindasáttmála Evrópu, meðal annars með hliðsjón af 73. gr. stjórnarskrárinnar, 10. gr mannréttindasáttmálans og á grundvelli heildstæðs mats á samhengi birtingar hlutaðeigandi ljósmynda. 

Verkefnum Persónuverndar er lýst í 39. gr. laga nr. 90/2018 en þar segir meðal annars að stofnunin annist eftirlit með framkvæmd laganna, reglugerðar (ESB) 2016/679, sérákvæða í lögum sem fjalla um vinnslu persónuupplýsinga og annarra reglna um efnið. Þá segir að Persónuvernd úrskurði um hvort brot hafi átt sér stað, berist stofnuninni kvörtun frá skráðum einstaklingi eða fulltrúa hans. Í framkvæmd hefur Persónuvernd litið svo á að í umræddum lagaákvæðum felist ekki að stofnunin hafi vald til að taka bindandi ákvörðun um mörk réttinda samkvæmt ákvæðum stjórnarskrárinnar, t.a.m. tjáningarfrelsis samkvæmt 73. gr. og friðhelgi einkalífs samkvæmt 71. gr., heldur heyri slíkur ágreiningur undir dómstóla. Það skoðast í ljósi þess að samkvæmt 2. mgr. 73. gr. stjórnarskrárinnar á hver maður rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi. Af ákvæðinu verður sú ályktun dregin að dómstólar, en ekki stjórnvöld, taki afstöðu til þess hvort tjáning sé í andstöðu við lög. Í þessu sambandi vísast enn fremur til orðalags 1. mgr. 10. gr. mannréttindasáttmálans um að sérhver maður eigi rétt til tjáningarfrelsis „án afskipta stjórnvalda“. Af því leiðir að Persónuvernd er ekki bær til þess að úrskurða um hvort í tjáningu felist misnotkun á stjórnarskrárvörðum rétti til tjáningarfrelsis, sem enn fremur nýtur verndar síðastnefnds ákvæðis mannréttindasáttmálans. 

Persónuvernd hefur hins vegar litið svo á að þegar um er að ræða birtingu eða aðra vinnslu upplýsinga sem sannreyna má með hlutlægum hætti, svo sem með uppflettingu í þjóðskrá eða öðrum sambærilegum leiðum, sé um vinnslu persónuupplýsinga að ræða sem stofnunin er bær til að úrskurða um. Í slíkum tilvikum falli það undir valdsvið Persónuverndar að úrskurða um hvort vinnslan samrýmist lögum nr. 90/2018 og reglugerð (ESB) 2016/679, sbr. úrskurði stofnunarinnar, dags. 27. ágúst 2020, í málum nr. 2020010550 og 2020010610.

3.2.
Birting ljósmynda á Facebook-síðu [C]

Að mati Persónuverndar verður að leggja heildstætt mat á þær ljósmyndir sem kvörtunin lýtur að og samhengi birtingar þeirra með hliðsjón af þeim sjónarmiðum sem rakin hafa verið hér að framan. Fyrir liggur að myndirnar voru birtar ásamt textafærslu á Facebook-síðu [C] þar sem [C] lýsti tilteknum viðhorfum sínum. Ljóst er að textafærslan sem slík felur í sér tjáningu og að það fellur utan valdsviðs Persónuverndar að taka afstöðu til þess hvort með henni hafi [C] farið út fyrir stjórnarskrárvarið tjáningarfrelsi sitt og þannig skapað sér ábyrgð að lögum. Jafnframt liggur fyrir að kvartandi og [C] hafa átt í ágreiningi um forsjá [B] og umgengni við [B]. 

Af gögnum málsins má ráða að beint samhengi hafi verið milli birtingar ljósmyndanna og umræddrar textafærslu. Í ljósi þessa er það mat Persónuverndar að birting ljósmyndanna hafi staðið í svo nánum tengslum við þá tjáningu sem fólst í birtingu textafærslunnar sjálfrar að líta verði á hvort tveggja sem órjúfanlega heild. Þar af leiðandi, og með vísan til þeirra sjónarmiða sem rakin eru í kafla 3.1., er Persónuvernd ekki bær til að úrskurða um hvort [C] hafi með birtingu ljósmyndanna farið út fyrir mörk tjáningarfrelsis síns samkvæmt 73. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. einnig 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Er þeim hluta kvörtunarinnar því vísað frá.

3.3.
Birting ljósmynda á Facebook-síðu [lögaðilans D]

Eins og áður greinir endurbirti [lögaðilinn D] færslu [C] í heild sinni á Facebook-síðu [D], þ.e. bæði texta færslunnar og þær ljósmyndir sem henni fylgdu. Þá bætti [D] við texta sem lýsir viðhorfum [D] til þess sem fjallað er um í færslu [C]. [...]. 

Lögaðilar njóta almennt stjórnarskrárvarins tjáningarfrelsis. Við mat á því hvort úrlausn um lögmæti birtingar þeirra á persónugreinanlegum ljósmyndum falli undir valdsvið Persónuverndar getur því í vissum tilvikum þurft að líta til þess hvort birtingin feli í sér tjáningu hlutaðeigandi aðila. Í slíkum tilvikum er nauðsynlegt að leggja heildstætt mat á samhengi birtingarinnar, sbr. umfjöllun í kafla 3.2. hér að framan. 

Með hliðsjón af gögnum málsins er það mat Persónuverndar að sambærileg sjónarmið geti átt við um birtingu umræddra ljósmynda á Facebook-síðu [D] og eiga við um birtingu þeirra af hálfu [C]. Hafa þar einkum þýðingu tengsl tjáningar [D] við [starfsemi] [D], sem og við þau sjónarmið sem birtast í upphaflegri færslu [C]. Eins og hér háttar til verður endurbirting færslu [C], að meðtöldum þeim myndum sem með henni birtust, talin í svo nánum tengslum við þá tjáningu sem felst í færslu [D] að ekki verði greint þar á milli.

Af framangreindu leiðir að Persónuvernd er ekki bær til að úrskurða hvort [D] hafi farið út fyrir mörk tjáningarfrelsis síns samkvæmt 73. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. einnig 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Er þeim hluta kvörtunarinnar því vísað frá.

Á k v ö r ð u n a r o r ð:

Kvörtun [A] yfir birtingu ljósmynda af [B] á Facebook-síðu [C] er vísað frá.

Kvörtun [A] yfir birtingu ljósmynda af [B] á Facebook-síðu [D] er vísað frá.

Persónuvernd, 21. október 2021

Björn Geirsson

Kristín Edwald                    Sindri M. Stephensen

Vilhelmína Haraldsdóttir          Þorvarður Kári Ólafsson