Skráning nauðungarsölubeiðni á vanskilaskrá

21.10.2016

Úrskurður

 

Á fundi stjórnar Persónuverndar hinn 4. október 2016 var kveðinn upp svohljóðandi úrskurður í máli nr. 2016/303:

 

I.

Bréfaskipti

1.

Almennt

Persónuvernd hefur borist kvörtun, dags. 11. febrúar 2016, frá [B] (hér eftir nefndur „kvartandi“) yfir því að fjárhagsupplýsingastofan Creditinfo Lánstraust hf. hafi fært nafn hans á skrá sem stofan heldur um fjárhagsmálefni og lánstraust einstaklinga. Skráningin fór fram í tilefni auglýsingar sýslumanns á beiðni Landsbankans hf., dags. [...] 2015, um nauðungarsölu á fasteign að [...] sem kvartandi hafði keypt ásamt fyrrverandi eiginkonu sinni (hér eftir nefnd „A“). Samkvæmt beiðninni var grundvöllur hennar sá að veðskuldabréf, sem heimilaði nauðungarsölu kæmi til greiðslufalls, hafði verið vanefnt.

Því er lýst í kvörtun að við árið 2009 hafi A farið fram á hjónaskilnað og að þá hafi risið ágreiningur um fasteignina sem A hafi viljað búa í gegn mótmælum kvartanda. Til úrlausnar á þeim ágreiningi hafi A höfðað dómsmál sem lokið hafi með dómsátt, staðfestri með dómi hinn [...] 2010 í máli [...]. Í dómsáttinni hafi verið kveðið á um að íbúðin kæmi í hlut A og að hún bæri ein ábyrgð á áhvílandi veðskuldum frá og með 1. janúar 2011. Í kjölfar þessa, þ.e. hinn [...] s.á., hafi sýslumaður gefið út skilnaðarleyfi og hafi kvartandi frá þeim tíma ekki borið ábyrgð á áhvílandi skuldum. Með vísan til þessa hafi kvartandi, í kjölfar móttöku á tilkynningu frá Creditinfo Lánstrausti hf., dags. 7. janúar 2016, um ráðgerða skráningu umræddrar nauðungarsölubeiðni, mótmælt skráningunni. Þau mótmæli hafi verið send með bréfi, dags. 2. febrúar s.á., og hafi Creditinfo Lánstraust hf. hafnað þeim með bréfi, dags. 5. s.m.

Vísað er til þess í kvörtun að samkvæmt 3. mgr. greinar 2.1 í leyfi Persónuverndar til Creditinfo Lánstrausts hf. til að halda umrædda skrá, dags. 28. desember 2015 (mál nr. 2015/1428), er vinnsla upplýsinga um umdeildar skuldir óheimil, þ.e. ef hinn skráði hefur andmælt skuld og hún hefur ekki verið staðfest með réttargjörð. Þá er vísað til þess að höfð voru uppi andmæli, sem ekki voru þó tekin til greina, við sýslumann við fyrirtöku nauðungarsölubeiðninnar hinn [...] 2016 þar sem kvartandi væri ekki lengur eigandi að umræddri fasteign, þ.e. á grundvelli fyrrnefnds dóms og dómsáttar. Í áðurnefndu bréfi kvartanda til Creditinfo Lánstrausts hf., dags. 2. febrúar s.á., var þessu lýst og skráningu mótmælt á grundvelli fyrrgreinds leyfisákvæðis. Með vísan til þess er þeirri afstöðu lýst í kvörtun að þar sem fullnægt hafi verið skilyrðum leyfisákvæðisins fyrir því að krafa teljist umdeild hafi fyrirtækinu verið umrædd skráning óheimil.

 

2.

Nánar um kvörtun

Auk fyrrgreinds banns 3. mgr. greinar 2.1 í fyrrgreindu leyfi við vinnslu upplýsinga um umdeildar skuldir er í kvörtun vísað til ákvæða í reglugerð nr. 246/2001 um söfnun og miðlun upplýsinga um fjárhagsmálefni og lánstraust, sbr. 2. mgr. 45. gr. laga nr. 77/2000 um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga. Nánar tiltekið er vísað til þess að samkvæmt 1. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar er fjárhagsupplýsingastofu einungis heimilt að vinna með upplýsingar sem eðli sínu samkvæmt hafa afgerandi þýðingu við mat á fjárhag og lánstrausti hins skráða. Einnig er bent á að að samkvæmt 2. mgr. sömu greinar má ekki veita upplýsingar um skuldastöðu með þeim hætti að þær geti verið grundvöllur mats á fjárhagslegri stöðu annars en þess er upplýsingarnar varða beinlínis. Jafnframt vísar kvartandi til þess að fjárhagsupplýsingastofu ber, hafi hún unnið með rangar, villandi eða ófullkomnar upplýsingar, að sjá til þess að þær verði leiðréttar, þeim eytt eða við þær aukið ef viðkomandi annmarki getur haft áhrif á hagsmuni hins skráða, sbr. 1. mgr. 5. gr. reglugerðarinnar. Þá er bent á að samkvæmt 8. gr. reglugerðarinnar ber fjárhagsupplýsingastofu, fallist hún ekki á andmæli við skráningu, að upplýsa viðkomandi um rétt sinn til að kæra synjun til Persónuverndar innan þriggja mánaða.

Einnig segir að fullnægt sé áðurnefndum kröfum í umræddu leyfisákvæði um að skuld hafi verið andmælt og hún ekki verið staðfest með réttargjörð. Þá hafi umræddar upplýsingar ekki afgerandi þýðingu við mat á fjárhag og lánstrausti kvartanda sem beri enga ábyrgð á umræddum skuldum. Þær varði hann ekki beinlínis, en séu þrátt fyrir það veittar með þeim hætti að þær geti verið grundvöllur mats á fjárhagslegri stöðu hans þrátt fyrir að þær varði eingöngu fyrrverandi eiginkonu hans. Tilkynning frá Lánasjóði íslenskra námsmanna, hjálögð með kvörtuninni, beri þetta með sér, en þar sé athygli kvartanda vakin á því að hann sé ekki lánshæfur vegna umræddrar skráningar. Einnig hafi Creditinfo Lánstraust hf. ekki leiðrétt upplýsingarnar eða eytt þeim þrátt fyrir að sýnt hafi verið fram á að þær séu rangar eða í besta falli ófullkomnar og að sá annmarki hafi áhrif á hagsmuni kvartanda. Þá hafi Creditinfo Lánstraust hf. í synjun sinni á beiðni kvartanda um afskráningu ekki frætt hann um rétt sinn til að kæra synjunina til Persónuverndar.

Með vísan til framangreinds segir í kvörtuninni:

„Kvartandi fer þess nú á leit að Persónuvernd taki kvörtun þessa til efnislegrar meðferðar. Við þá meðferð krefst kvartandi þess að Creditinfo Lánstrausti hf. verði gert að afmá hina ólögmætu skráningu af vanskilaskrá, og verði jafnframt ávítað fyrir að taka ekki til greina rökstudd andmæli kvartanda við þeirri skráningu. Enn fremur er þess farið á leit að Persónuvernd taki til athugunar hvort þau brot sem um ræðir kunni að gefa tilefni til þess að veiting starfsleyfis til Creditinfo Lánstrausts hf. verði tekin til endurskoðunar. Þá er þess krafist að Creditinfo Lánstraust hf. bæti fyrir þau óþægindi og fyrirhöfn sem fyrirtækið hefur bakað kvartanda, og því verði gert að senda leiðréttingu á hinni ólögmætu skráningu til allra þeirra aðila sem kunni að hafa haft aðgang að þeim röngu, villandi og skaðlegu upplýsingum sem hér um ræðir. Loks er minnt á þá grundvallarreglu að almennt sé ekki á færi stjórnvalda að fara gegn niðurstöðum dómstóla, en fyrir þeim málsástæðum sem að framan greinir liggur einmitt dómur þeim til staðfestingar.“

 

3.

Athugasemdir Creditinfo Lánstrausts hf.

Með bréfi, dags. 10. mars 2016, var Creditinfo Lánstrausti hf. veitt færi á að tjá sig um framkomna kvörtun. Fyrirtækið svaraði með bréfi, dags. 29. s.m. Þar segir að við skráningu umræddrar nauðungarsölubeiðni, sem sýslumaður hafi auglýst hinn [...] 2015, hafi kvartandi verið skráður eigandi umræddrar fasteignar og sé hann það enn samkvæmt upplýsingum frá Fasteignamati ríkisins. Hinn [...] 2016 hafi sýslumaður að nýju auglýst nauðungarsölu og hafi Creditinfo Lánstraust hf. einnig skráð færslu þar að lútandi í skrá um fjárhagsmálefni og lánstraust einstaklinga. Hafi kvartandi þá enn verið skráður eigandi fasteignarinnar og hafi ekki orðið breyting þar á. Þá hafi borist upplýsingar frá Landsbankanum hf. um að hann hafi ekki samþykkt að fyrrverandi eiginkona kvartanda yfirtaki lán á umræddri fasteign eins og skilnaðarsamningur kveði á um.

Einnig er meðal annars vikið að túlkun á ákvæðinu um bann við skráningu upplýsinga um umdeildar skuldir í 3. mgr. greinar 2.1 í áðurnefndu leyfi, dags. 28. desember 2015. Um það segir:

„Félagið hefur litið svo á að 3. mgr. greinar 2.1 eigi við um þær skráningar sem berast frá áskrifendum um vanskil krafna en ekki um þær skráningar sem aflað er úr opinberum gögnum, þ. á m. auglýsingum sýslumanna um nauðungarsölur, enda tekur 2. mgr. greinarinnar á því að slíkar skráningar séu heimilar. Í 3. mgr. greinarinnar er talað um umdeildar skuldir sem ekki hafa verið staðfestar með réttargjörð. Þegar eign er seld nauðungarsölu er um það að ræða að kröfuhafi hefur undir höndum fjárnám í eign sem gert hefur verið á grundvelli aðfararhæfrar kröfu eða beina uppboðsheimild skv. ákvæðum veðskuldabréfs. Ekki er því um það að ræða að kröfuhafi þurfi að hefja innheimtuaðgerðir með birtingu stefnu og nýta dómstóla til að fá kröfu sína staðfesta. Lög um nauðungarsölu nr. 90/1991 heimila að krafist sé nauðungarsölu á þinglýstum samningi um veðrétt í eign fyrir tiltekinni peningakröfu án undangengins dóms, sáttar eða fjárnáms.“

Vísað er til þess í bréfinu að upplýsingar um fyrirtökur á nauðungarsölum eru opinberar, þ.e. sýslumaður hefur tekið ákvörðun sem birt er opinberlega í Lögbirtingablaði, dagblaði eða á vef sýslumannsembættanna. Í tengslum við það segir að hér ræði um miðlun Creditinfo Lánstrausts hf. á upplýsingum um réttargjörðir og taki fyrirtækið ekki afstöðu til réttmætis kröfu. Þá er vísað til þess að í framkvæmd Persónuverndar hefur verið höfð hliðsjón af norrænum fyrirmyndum. Segir í því sambandi að í leyfum norsku persónuverndarstofnunarinnar, Datatilsynet, til vinnslu upplýsinga um fjárhagsmálefni og lánstraust, sé á því byggt að upplýsingar úr opinberum auglýsingum, þ. á m. um nauðungarsölubeiðnir, megi birta. Ákvæði leyfanna um umdeildar skuldir eigi við um innheimtukröfur sem ekki eru aðfararhæfar. Þá segir meðal annars:

„Margir viðskiptavina Creditinfo Lánstrausts hf. nýta þjónustu félagsins til að fylgjast með opinberum gjörðum sem auglýstar hafa verið opinberlega, s.s. fyrirtökum nauðungarsölu, til þess meðal annars að geta gætt hagsmuna sinna. Óeðlilegt væri að upplýsingar sem birtar eru í opinberum auglýsingum beri að afmá af skrá fjárhagsupplýsingastofu sem miðlar og hefur heimild til að miðla upplýsingum um opinberar gerðir. Miðlun fjárhagsupplýsingastofu væri í þeim tilfellum röng, þar sem fyrirtakan eða gjörðin hefur verið auglýst og hefur eða mun fara fram. Ekki verður annað séð en að við slíka vinnslu séu virtar meginreglur persónuverndarlaga um að upplýsingar séu unnar með sanngjörnum, málefnalegum og lögmætum hætti og að persónuupplýsingar séu áreiðanlegar og uppfærðar eftir þörfum.“

Segir með vísan til framangreinds að hér um ræði vinnslu sem nauðsynleg sé í þágu lögmætra hagsmuna og verði ekki séð að frelsi hins skráða til að fá upplýsingar afmáðar vegna afstöðu sinnar til réttmæti kröfu, gegn andmælum kröfuhafa, eigi að vega þyngra.

 

4.

Athugasemdir kvartanda

Með bréfi, dags. 11. febrúar 2016, var kvartanda veitt færi á að tjá sig um framangreint svar Creditinfo Lánstrausts hf. Hann svaraði með bréfi, dags. 17. maí s.á. Þar er því mótmælt að 3. mgr. greinar 2.1 í fyrrnefndu leyfi, þar sem lagt er bann við vinnslu upplýsinga um umdeildar skuldir, eigi aðeins við um skráningar frá áskrifendum að upplýsingum hjá Creditinfo Lánstrausti hf. en ekki um skráningar sem byggjast á opinberum gögnum. Vísað er til þess að um vinnslu upplýsinga í skrá samkvæmt umræddu leyfi fer, auk ákvæða leyfisins, eftir reglugerð nr. 246/2001. Um það er vísað til 5. gr. leyfisins, en einnig er bent á að reglugerðin sækir stoð í lög nr. 77/2000, sbr. einkum 45. gr. þeirra laga. Segir í bréfi kvartanda að þar sé enginn greinarmunur gerður á upplýsingum frá áskrifendum að skrám fjárhagsupplýsingastofa annars vegar og upplýsingum úr opinberum gögnum hins vegar, s.s. auglýsingum sýslumanna. Sé því ljóst að skilyrði leyfisins eigi við um báðar tegundir söfnunar og skráningar upplýsinga. Þá segir:

„Þrátt fyrir að í 2. mgr. greinar 2.1 í starfsleyfinu sé kveðið á um heimild til vinnslu upplýsinga úr opinberum auglýsingum, kemur þar ekkert fram um að undanþága 3. mgr. vegna umdeildra skulda eigi ekki við í þeim tilfellum. Ekki kemur heldur neitt fram í 3. mgr. sem gefur til kynna að það bann sem ákvæðið leggur við vinnslu upplýsinga um umdeildar skuldir sé einskorðað við upplýsingar sem safnað sé frá „áskrifendum“. Verður því að mati undirritaðs að túlka 3. mgr. á þann veg að hún leggi að sama skapi bann við vinnslu upplýsinga um umdeildar skuldir sem aflað sé úr opinberum auglýsingum. Enda kunna slíkar skuldir að vera umdeildar með sama hætti og þær sem aflað er upplýsinga um frá „áskrifendum“, svo sem er einmitt tilfellið í því máli sem hér um ræðir.“

Einnig er því mótmælt í bréfi kvartanda að auglýsing á nauðungarsölu, sem fram fari gegn andmælum skuldara, feli í sér réttargjörð, enda feli fyrirtaka sölunnar ekki í sér staðfestingu neinnar skuldar. Í lögum nr. 91/1991 um nauðungarsölu sé hvergi gert ráð fyrir að sýslumaður taki afstöðu til lögmætis fjárkröfu heldur eingöngu hvort framkomin beiðni um nauðungarsölu sé á lögmæltu formi. Úrskurðarvald um lögmæti kröfunnar sé hins vegar í höndum dómstóla samkvæmt 4. þætti laganna. Þá segir:

„Enn fremur bendir undirritaður á að samkvæmt 2. mgr. 22. gr. laga um nauðungarsölu stöðva mótmæli gerðarþola ekki nauðungarsölu nema þau varði (forms)atriði sem sýslumanni ber að gæta af sjálfsdáðum eða sýslumaður telji þau annars valda því að óvíst sé að gerðarbeiðandi eigi rétt á að nauðungarsalan fari fram, en taki sýslumaður ekki til greina mótmæli gerðarþola eða þriðja manns stöðvi það ekki frekari aðgerðir að hlutaðeigandi lýsi yfir að hann muni bera gildi nauðungarsölunnar undir dómstóla. Þannig er gerðarþola nauðungarsölu í raun ómögulegt, gegn mótmælum gerðarbeiðanda, að leita úrlausnar þar til bærra dómstóla um réttmæti kröfu gerðarbeiðanda, nema að nauðungarsölu lokinni samkvæmt 80. gr. nauðungarsölulaga. Þar af leiðandi er útilokað að fyrirtaka sýslumanns á nauðungarsölubeiðni og framkvæmd uppboðs á grundvelli hennar, geti falið í sér að hin meinta skuld hafi verið „staðfest með réttargjörð“ þar sem gerðarþoli hefur þá á engu stigi nauðungarsölumálsins átt þess kost að leita úrlausnar dómstóla um hvort krafa gerðarbeiðanda hafi átt rétt á sér, og gefst ekki færi á því fyrr en að uppboði loknu.“

Að auki vísar kvartandi til þess sem segir í framangreindu svari Creditinfo Lánstrausts hf. um að Landsbankinn hf. hafi ekki samþykkt að A yfirtaki lán á umræddri fasteign eins og skilnaðarsamningur kveði á um. Í því sambandi segir að skilnaðarsamningurinn hafi verið staðfestur af Héraðsdómi Reykjavíkur. Þá segir:

„Er því sérstök ástæða til að vekja athygli á því að sá dómur er bindandi fyrir hlutaðeigandi aðila. Hinum meinta kröfuhafa Landsbankanum hf., sem og embætti sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu, ásamt fjárhagsupplýsingastofunni Creditinfo, hlýtur að vera skylt að virða niðurstöður dómstóla í málum sem koma til meðferðar þeirra. Á því byggjast einmitt þau mótmæli sem undirritaður hefur lagt fram í umræddu nauðungarsölumáli, og er það verulega ámælisvert hvernig allir hlutaðeigandi virðast varla hika við að sniðganga niðurstöður þar til bærra dómstóla að þessu leyti.“

Í þessu sambandi bendir kvartandi á að hinn [...] 2016 var fyrirhugað lokauppboð í umræddu nauðungarsölumáli. Segir að þann dag hafi fulltrúi sýslumanns hins vegar tilkynnt að gerðarbeiðandi, þ.e. Landsbankinn hf., hefði afturkallað nauðungarsölubeiðnina og væri málið því fallið niður. Virðist því sem gerðarbeiðandi hafi viðurkennt í verki að beiðnin hafi ekki verið réttmæt. Færsla um nauðungarsölumálið undir nafni kvartanda hafi hins vegar ekki verið afmáð úr kerfi Creditinfo Lánstrausts hf. og geti það með engu móti talist viðunandi þar sem fulljóst sé að um ræði rangar upplýsingar.

5.

Frekari skýringar Creditinfo Lánstrausts hf.

Í bréfi til Creditinfo Lánstrausts hf., dags. 27. júlí 2016, benti Persónuvernd á að þær reglur, sem gilda um skuldskeytingu og skuldaraskipti við hjónaskilnaði, kynnu að hafa vægi við úrlausn á málinu, þ.e. hvort líta bæri svo á að samkomulag við skilnað um að annað hjóna yfirtæki skuldaábyrgð, sem hvíldi á hinu hjónanna, yrði skuldbindandi fyrir kröfuhafa. Var Creditinfo Lánstrausti hf. veitt færi á að tjá sig um fyrrnefnt bréf kvartanda, dags. 17. maí 2016, í ljósi þessa. Svarað var með bréfi, dags. 3. ágúst s.á., en þar segir meðal annars:

„Í greinargerð og gögnum frá kvartanda kemur fram að gerður hafi verið skilnaðarsamningur milli hans og fyrrverandi eiginkonu hans, þar sem kvartandi afsalaði sér sínum eignarhlut í framangreindi fasteign að [...] til fyrrum eiginkonu sinnar en jafnframt átti hún að taka ábyrgð á áhvílandi veðskuldum. Í skilnaðarsamningnum sem er ódagsettur segir m.a.: „Konan mun leita til NBI hf. vegna yfirtöku lána“. Eins og áður hefur komið fram hefur kröfuhafi ekki samþykkt þau skuldaraskipti sem skilnaðarsamningurinn gerir ráð fyrir en skv. meginreglum kröfuréttar getur skuldari almennt ekki án samþykkis kröfuhafa sett annan skuldara í sinn stað með samningi. Gildir slík meginregla um skilnaðarsamninga sem og aðra samninga.“

Einnig segir að af gögnum málsins verði ekki annað ráðið en að fjárskipti kvartanda og fyrrum eiginkonu hans hafi ekki komið til úrlausnar dómstóla. Í fyrrgreindri dómsátt sé tekið fram að samhliða henni sé undirritaður samningur um fjárskipti vegna skilnaðar en að krafa um skilnað að borði og sæng verði dómtekin. Þá hafi áðurnefndur dómur, hvorki að efni né inntaki, tekið til fjárskipta heldur til þessarar skilnaðarkröfu.

Að auki er áréttuð sú afstaða Creditinfo Lánstrausts hf. að ekki sé um umdeilda kröfu að ræða. Þess í stað hafi aðilar skilnaðarsamnings verið ásáttir um að annar aðili samningsins tæki fulla ábyrgð á kröfunni og myndi leita til kröfuhafa til að óska eftir skuldaraskiptum, en samþykki kröfuhafa fyrir þeim hafi ekki enn legið fyrir.

Vísað er til þess sem segir í framangreindu bréfi kvartanda um að kröfuhafi hafi afturkallað nauðungarsölubeiðnina. Segir að í ljósi þessara upplýsinga, sem fyrst hafi borist Creditinfo Lánstrausti hf. með bréfi Persónuverndar, dags. 27. júlí 2016, hafi fyrirtækið fengið staðfestingu á afturkölluninni frá kröfuhafa. Í framhaldi af því hafi upplýsingar um beiðnina verið afmáðar úr skrám fyrirtækisins.

II.

Forsendur og niðurstaða

1.

Gildissvið – Ábyrgðaraðili að vinnslu

Gildissvið laga nr. 77/2000 um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, sbr. 1. mgr. 3. gr. þeirra laga, og þar með valdsvið Persónuverndar, sbr. 1. og 2. mgr. 37. gr. laganna, nær til sérhverrar rafrænnar vinnslu persónuupplýsinga, sem og handvirkrar vinnslu slíkra upplýsinga sem eru eða eiga að verða hluti af skrá. Persónuupplýsingar eru sérhverjar persónugreindar eða persónugreinanlegar upplýsingar, þ.e. upplýsingar sem beint eða óbeint má rekja til tiltekins einstaklings, látins eða lifandi, sbr. 1. tölul. 2. gr. laganna; og vinnsla er sérhver aðgerð eða röð aðgerða þar sem unnið er með persónuupplýsingar, hvort heldur sem vinnslan er handvirk eða rafræn, sbr. 2. tölul. sömu greinar. Í athugasemdum við það ákvæði í því frumvarpi, sem varð að lögum nr. 77/2000, kemur fram að hver sú aðferð, sem nota má til að gera upplýsingar tiltækar, telst til vinnslu. Af þessu öllu er ljóst að hér ræðir um meðferð persónuupplýsinga sem fellur undir valdsvið Persónuverndar.

Sá sem ber ábyrgð á að vinnsla persónuupplýsinga samrýmist lögum nr. 77/2000 er nefndur ábyrgðaraðili. Samkvæmt 4. tölul. 2. gr. laganna er þar átt við þann sem ákveður tilgang vinnslu persónuupplýsinga, þann búnað sem notaður er, aðferð við vinnsluna og aðra ráðstöfun upplýsinganna. Eins og hér háttar til telst Creditinfo Lánstraust hf. vera ábyrgðaraðili að umræddri vinnslu.

 

2.

Lagaumhverfi

2.1.

Almennt – Umdeildar kröfur

Svo að vinnsla persónuupplýsinga sé heimil verður ávallt að vera fullnægt einhverju af skilyrðum 1. mgr. 8. gr. laga nr. 77/2000 um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga. Hefur verið litið svo á að vinnsla upplýsinga um fjárhagsmálefni og lánstraust geti meðal annars átt sér stoð í 7. tölul. 1. mgr. þeirrar greinar, þ.e. á þeim grundvelli að vinnsla sé nauðsynleg í þágu lögmætra hagsmuna nema grundvallarréttindi og frelsi hins skráða vegi þyngra.

Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. reglugerðar nr. 246/2001 um söfnun og miðlun upplýsinga um fjárhagsmálefni og lánstraust, sbr. 45. gr. laga nr. 77/2000, er söfnun og skráning slíkra upplýsinga um einstaklinga, í því skyni að miðla þeim til annarra, óheimil án leyfis Persónuverndar. Tekið er fram í 1. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar að handhafa slíks leyfis, sem nefndur er fjárhagsupplýsingastofa, sé einungis heimilt að vinna með upplýsingar sem eðli sínu samkvæmt hafa afgerandi þýðingu við mat á fjárhag og lánstrausti hins skráða.

Creditinfo Lánstraust hf. hefur haft með höndum vinnslu persónuupplýsinga á grundvelli leyfa samkvæmt reglugerð nr. 246/2001, sbr. nú leyfi, dags. 28. desember 2015 (mál nr. 2015/1428). Samkvæmt 2. mgr. greinar 2.1 í því leyfi er heimilt að vinna með upplýsingar sem höfðu verið löglega birtar í opinberum auglýsingum, en í máli þessu ræðir um slíkar upplýsingar, þ.e. um nauðungarsölubeiðni auglýsta af sýslumanni í samræmi við 19. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Þá segir meðal annars í 3. mgr. greinar 2.1 í leyfinu: „Óheimil er vinnsla upplýsinga um umdeildar skuldir. Það á við ef skuldari hefur andmælt skuld og hún ekki verið staðfest með réttargjörð.“

Framangreint ákvæði var fyrst fært inn í leyfi til Creditinfo Lánstrausts hf. árið 2012, sbr. 3. mgr. greinar 2.1 í leyfi fyrirtækisins, dags. 19. september þ.á. (mál nr. 2012/266). Var þar meðal annars byggt á norrænum fyrirmyndum um þetta atriði, einkum skilmálum persónuverndarstofnunar Noregs (Datatilsynet) fyrir fjárhagsupplýsingastofur, dags. 30. nóvember 2011. Segir þar, í grein 1.3.2, að innheimtuupplýsingar, sem tengist umdeildri kröfu, megi ekki nýta í starfsemi fjárhagsupplýsingastofu og skuli leggja huglæga afstöðu skuldara til grundvallar því hvort krafa teljist umdeild. Einnig segir að ekki sé lengur um umdeilda kröfu að ræða þegar fyrir liggi endanleg réttargjörð í málinu. Þá kemur meðal annars fram að krafa teljist ekki umdeild þegar fyrir liggi aðfararheimild samkvæmt grein 7-2 í þarlendum aðfararlögum (lov om tvangsfullbyrdelse, nr. 1992-06-26-86). Þó megi ekki nota upplýsingar um kröfu í starfsemi fjárhagsupplýsingastofu hafi verið stigin réttarleg skref (n. tatt rettslige skritt) til að hnekkja aðfararheimildinni.

Aðfararheimildir að íslenskum rétti eru taldar upp í 1. gr. laga nr. 90/1989 um aðför. Á meðal þeirra eru skuldabréf fyrir ákveðinni peningaupphæð, hvort sem veðréttindi hafa verið veitt fyrir skuldinni eða ekki, þar sem undirskrift skuldara er vottuð af lögbókanda, hæstaréttar- eða héraðsdómslögmanni, löggiltum fasteignasala eða tveimur vitundarvottum, ef berum orðum er tekið fram í ákvæðum skuldabréfsins að aðför megi gera til fullnustu skuldinni án undangengins dóms eða réttarsáttar, sbr. 7. tölul. 1. mgr. 1. gr. laganna. Af gögnum málsins verður ráðið að það skuldabréf, sem um hér um ræðir, falli undir þessa skilgreiningu.

Um skilyrði nauðungarsölu er fjallað í 6. gr. laga nr. 90/1991. Samkvæmt 2. tölul. 1. mgr. þeirrar greinar má nauðungarsala fara fram á grundvelli þinglýsts samnings um veðrétt í eigninni fyrir tiltekinni peningakröfu ef berum orðum er tekið fram í samningnum að nauðungarsala megi fara fram til fullnustu kröfunni án undangengins dóms, sáttar eða fjárnáms. Umrætt skuldabréf heyrir undir þetta ákvæði.

Í 13. gr. laga nr. 90/1991 er fjallað um meðferð sýslumanns á nauðungarsölubeiðni. Segir í 1. mgr. þeirrar greinar að hann hann kanni, eftir því sem við á, hvort beiðnin og sá grundvöllur, sem hún byggist á, séu í lögmætu formi, augljósir, efnislegir annmarkar séu á rétti gerðarbeiðanda, réttilega sé greint frá gerðarþola ef heimild yfir eigninni er þinglýst eða skráð með samsvarandi hætti, réttilega hafi verið staðið að áskorun til gerðarþola og beiðnin sé komin fram í réttu umdæmi. Þá segir í 2. mgr. sömu greinar að telji sýslumaður atvik vera fyrir hendi, sem valdi því að beiðni verði hafnað vegna ákvæða 1. mgr. eða af öðrum sambærilegum ástæðum, endursendi hann beiðnina þegar í stað ásamt stuttum rökstuðningi fyrir ákvörðun sinni. Gerðarbeiðandi geti leitað úrlausnar héraðsdómara um ákvörðun sýslumanns.

Frekari fyrirmæli um meðferð nauðungarsölubeiðna er að finna í 16. gr. laga nr. 90/1991. Segir í 1. mgr. þeirrar greinar að sýslumaður skuli, þegar staðreynt hefur verið að beiðni fullnægi skilyrðum 1. mgr. 13. gr. laganna, ákveða svo fljótt sem auðið er fyrirtöku hennar og senda gerðarþola afrit hennar í ábyrgðarbréfi eða með öðrum tryggum hætti, ásamt tilkynningu um hvar og hvenær hún verði tekin fyrir. Samkvæmt 19. gr. sömu laga skal sýslumaður, þegar tilkynnt hefur verið um nauðungarsölubeiðni í samræmi við framangreint, gefa út auglýsingu um nauðungarsölu.

Í 2. mgr. 22. gr. laga nr. 90/1991 er mælt fyrir um meðferð ágreinings, sem verður við fyrirtöku nauðungarsölubeiðni, um hvort salan fari fram eða hvernig að henni verði staðið. Segir meðal annars að mótmæli af hendi gerðarþola skuli að jafnaði ekki stöðva nauðungarsölu nema þau varði atriði sem sýslumanni ber að gæta af sjálfsdáðum eða sýslumaður telur þau annars valda því að óvíst sé að gerðarbeiðandi eigi rétt á að nauðungarsalan fari fram. Taki sýslumaður ekki til greina mótmæli gerðarþola stöðvi það ekki frekari aðgerðir að hlutaðeigandi lýsi því yfir að hann muni bera gildi nauðungarsölunnar undir héraðsdóm, sbr. ákvæði XIV. kafla laganna.

Samkvæmt athugasemdum við 2. mgr. 22. gr. í greinargerð með því frumvarpi, sem varð að lögum nr. 90/1991, gefur orðalag ákvæðisins líkindi fyrir niðurstöðu gerðarbeiðanda í hag. Þá segir meðal annars að mótmæli gerðarþola gegn efnislegu réttmæti kröfu gerðarbeiðanda yrðu að vera studd verulega haldgóðum rökum til þess að sýslumanni væri rétt að stöðva frekari nauðungarsölu vegna þeirra.

 

2.2.

Skuldskeyting og skuldaraskipti

Hvað varðar réttaráhrif skuldskeytingar eða skuldaraskipta, þ.e. að einstaklingur sé ekki lengur skuldari að tiltekinni kröfu, ber að líta til grunnreglu 4. tölul. 1. mgr. 7. gr. laga nr. 77/2000. Segir þar að þess skuli gætt að persónuupplýsingar séu áreiðanlegar og uppfærðar eftir þörfum, en persónuupplýsingar, sem séu óáreiðanlegar eða ófullkomnar miðað við tilgang vinnslu þeirra, skuli afmá eða leiðrétta. Er áréttað í 5. gr. reglugerðar nr. 246/2001 að þessi regla gildi um starfsemi fjárhagsupplýsingastofa, sbr. og grein 2.4 í fyrrnefndu leyfi Persónuverndar til Creditinfo Lánstrausts hf., dags. 28. desember 2015.

Sú meginregla gildir í kröfurétti að skuldskeyting eða skuldaraskipti taki ekki gildi gagnvart kröfuhafa nema hann samþykki. Ákvæði um opinber skipti milli hjóna eða sambýlisfólks er að finna í XIV. kafla laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl., en þar er meðal annars staðfest að framangreind meginregla gildir um slík skipti. Nánar tiltekið segir, þ.e. í 115. gr. laganna, að þegar opinber skipti fara fram samkvæmt umræddum kafla breyti þau ekki rétti annarra til að höfða mál á hendur aðilum að skiptunum eða krefjast fullnustugerða á hendur þeim.

Í athugasemdum í greinargerð með því frumvarpi, sem varð að lögum nr. 20/1991, segir að telja megi þessa reglu nánast sjálfsagða í ljósi eðlis opinberra skipta á búi hjóna eða sambýlisfólks. Þó þyki hins vegar nauðsynlegt að reglan komi fram berum orðum til að fyrirbyggja að gagnstæðar ályktanir verði dregnar í þessum efnum af ákvæðum 4. gr. frumvarpsins um takmarkanir á rétti til málshöfðunar gegn dánarbúum.

Fyrrgreint ákvæði 115. gr. laga nr. 20/1991 gildir ekki um einkaskipti við hjónaskilnað. Hins vegar verður ráðin sú afstaða löggjafans af framangreindum lögskýringargögnum að meginreglan um samþykki kröfuhafa við skuldskeytingu og skuldaraskipti skuli almennt eiga við um fjárskipti við skilnað en að nauðsynlegt sé að taka hana sérstaklega fram í umræddu ákvæði til að koma í veg fyrir ranga túlkun.

 

2.3.

Framkvæmd afskráningar

Eins og fram kemur í bréfi kvartanda til Persónuverndar, dags. 27. júlí 2016, afturkallaði Landsbankinn hf. á endanum umrædda nauðungarsölubeiðni þannig að málið féll niður hjá sýslumanni. Bent er á það í bréfi kvartanda að færsla um nauðungarsölumálið hafi hins vegar ekki verið afmáð úr kerfi Creditinfo Lánstrausts hf. Í þessu sambandi skal bent á að ekki er gert ráð fyrir því að upplýsingar um lyktir einstakra mála hjá sýslumannsembættum berist Creditinfo Lánstrausti hf. sjálfkrafa. Skuldari getur því, eftir atvikum, þurft að óska afskráningar sjálfur, þ.e. svo að upplýsingar verði afmáðar samkvæmt grein 2.5 í áðurnefndu leyfi, þess efnis að upplýsingum um einstakar skuldir skuli eytt af skrá sé vitað að þeim hafi verið komið í skil, sbr. og 3. mgr. 6. gr. reglugerðar nr. 246/2001. Jafnframt skal hins vegar minnt á að samkvæmt c-lið 1. mgr. greinar 2.8 í leyfinu skal það koma fram í áskriftarsamningi Creditinfo Lánstrausts hf. við áskrifendur að upplýsingum fyrirtækisins að áskrifendurnir láti vita ef skuld er greidd eða henni komið í skil með öðrum hætti. Sá sem telur ekki unnið samkvæmt þessu getur sent kvörtun yfir því til Persónuverndar.

 

3.

Niðurstaða

Eins og fyrr er rakið sendi kvartandi Creditinfo Lánstrausti hf. bréf, dags. 2. febrúar 2016, að fenginni tilkynningu fyrirtækisins, dags. 7. janúar s.á., um fyrirhugaða skráningu upplýsinga um nauðungarsölubeiðni Landsbankans hf. á hendur honum vegna vanefnda á tiltekinni kröfu. Í bréfinu vísaði kvartandi til andmæla, sem hann hafði haft uppi við sýslumann við fyrirtöku nauðungarsölubeiðninnar, og mótmælti skráningunni með vísan til þess að krafan væri umdeild. Þá vísaði kvartandi til þess að hann væri ekki lengur eigandi að þeirri fasteign sem beiðst var nauðungarsölu heldur hefði eignarhlutur hans færst til A í kjölfar skilnaðar þeirra.

Hér verður hins vegar að leggja til grundvallar að meginregla kröfuréttar um að samþykki kröfuhafa þurfi til skuldskeytingar eða skuldaraskipta gildi við fjárslit milli hjóna, sbr. fyrrnefnt ákvæði 115. gr. laga nr. 20/1991 og þau sjónarmið sem búa að baki því, en samkvæmt gögnum málsins hafði slíkt samþykki ekki verið veitt vegna umræddrar kröfu. Þá er til þess að líta að lög nr. 90/1991 um nauðungarsölu bera með sér þá afstöðu löggjafans að þegar sýslumaður auglýsir nauðungarsölu séu líkindi á, í ljósi þess ferlis sem þá hefur átt sér stað, að gerðarbeiðandi eigi þann rétt sem liggur til grundvallar beiðni um söluna. Verður þetta meðal annars ráðið af þeim takmörkuðu réttarúrræðum sem gerðarþoli hefur við nauðungarsölu, en ólíkt gerðarbeiðanda getur hann ekki stöðvað framkvæmd nauðungarsölu með því að bera ágreining undir héraðsdóm, sbr. þau ákvæði þar að lútandi sem fyrr eru rakin. Þegar litið er til þessa telur Persónuvernd að sú ákvörðun sýslumanns að auglýsa nauðungarsölu, sem tekin er eftir athugun hans samkvæmt 1. mgr. 13. gr. laga nr. 90/1991, feli í sér réttargerð sem staðfesti skuld í skilningi áðurnefnds ákvæðis 3. mgr. greinar 2.1 í leyfum Persónuverndar til handa Creditinfo Lánstrausti hf. til vinnslu upplýsinga um fjárhagsmálefni og lánstraust einstaklinga í því skyni að miðla þeim til annarra. Jafnframt skal hins vegar tekið fram að fallist sýslumaður á mótmæli gerðarþola, t.d. á grundvelli þess að hann telji fyrirliggjandi réttarágreining eiga að hamla gerðinni, verður að líta svo á að ekki sé lengur í gildi réttargerð samkvæmt starfsleyfisákvæðinu. Af því leiðir þá jafnframt að hafi verið um að ræða umdeilda skuld, sem ekki mátti færa á skrá samkvæmt reglugerð nr. 246/2001 fram að birtingu auglýsingar um nauðungarsölubeiðni, ber að fjarlægja upplýsingar um beiðnina af skránni.

Með vísan til framangreinds er niðurstaða Persónuverndar sú að ákvæði 3. mgr. greinar 2.1 í leyfi Persónuverndar til handa Creditinfo Lánstrausti hf., dags. 28. desember 2015, hafi ekki átt við um upplýsingar um þá nauðungarsölubeiðni Landsbankans hf. sem varð tilefni bréfs fyrirtækisins um fyrirhugaða skráningu upplýsinganna, dags. 7. janúar 2016. Ekki hafi því verið um að ræða upplýsingar um umdeilda kröfu í skilningi ákvæðisins, en auk þess hafi skráning ekki verið óheimil á þeim grundvelli að kvartandi teldist ekki lengur eigandi þeirrar fasteignar sem beiðst var nauðungarsölu á. Er því niðurstaða Persónuverndar sú að færa hafi mátt upplýsingar um nauðungarsölubeiðnina á umrædda skrá Creditinfo Lánstrausts hf. með heimild í 2. mgr. áðurnefndrar greinar leyfisins.

 

Ú r s k u r ð a r o r ð:

Creditinfo Lánstrausti hf. var heimilt að færa upplýsingar um beiðni á hendur [B] um nauðungarsölu á fasteign að [...].